Toelichting op de balans

Toelichting op de balans

15.  Immateriële vaste activa

Overzicht verloop immateriële vaste activa

De investering activa in aanbouw betreffen de eerste ontwikkelkosten iTEC. Deze software zal in de toekomstige jaren verder worden ontwikkeld.

In verband met deze toekomstige verwerving zijn contractuele verplichtingen aangegaan, zoals nader is toegelicht in toelichting 26 Niet in de balans opgenomen verplichtingen.

In verband met de toekomstige verwerving van materiële vaste activa zijn contractuele verplichtingen aangegaan, zoals nader is toegelicht in toelichting 26 Niet in de balans opgenomen verplichtingen. 

Op de materiële vaste activa zijn geen zekerheden aan derden verstrekt.

De geschatte gebruiksduur is als volgt:

Op terreinen en activa in aanbouw wordt niet afgeschreven. De overboeking van activa in aanbouw naar materiële vaste activa vindt plaats nadat het activum operationeel in gebruik is genomen. Afschrijvingsmethoden, gebruiksduur en restwaarde worden jaarlijks geëvalueerd.

Buitengebruikstelling activa (desinvesteringen)

In 2024 zijn enkele activa buitengebruik gesteld. Het betreft met name verkeersleidingapparatuur die vervangen of niet meer in gebruik is. De resterende boekwaarde betreft de buitengebruik gestelde infrastructuur en bedraagt 49 duizend euro De inruilwaarde van de buitengebruik gestelde activa bedraagt 53 duizend euro en dit is afgehaald van de boekwaarde. Per saldo is er geen effect zichtbaar in de afschrijvingslasten. zie toelichting 12).

Schattingswijziging

De jaarlijkse evaluatie van de resterende gebruiksduur van activa heeft met ingang 2024 geleid tot een aantal aanpassingen. De verlenging van de gebruiksduur van het huidige AAA-verkeersleidingssysteem en een aantal daaraan gerelateerde perifere systemen is de belangrijkste aanpassing. Deze levensduuraanpassingen hebben geen significante impact op toekomstige afschrijvingskosten aangezien de betreffende systemen al grotendeels zijn afgeschreven.

Activa in aanbouw

De activa in aanbouw worden op 31 december als volgt gespecificeerd:

In gebruik genomen activa (investeringen)

In 2024 is voor 58,8 miljoen euro aan activa in gebruik genomen. Dit betreft onder meer:

Bijzondere waardevermindering activa in aanbouw en buitengebruikstelling

In het najaar van 2024 heeft LVNL besloten om het project Centralised Base uit te stellen tot na de implementatie van iCAS. Het betekent in dit geval dat het project voor langere tijd niet verder wordt doorontwikkeld en geïmplementeerd. Dit event is een trigger geweest voor een bijzondere waardevermindering van de activa in ontwikkeling. Centralised Base zal vanwege de technische ontwikkelingen niet worden voltooid met een groot deel van de huidige hardware. Het project had eind 2024 een geactiveerde waarde aan activa in aanbouw van 7,2 miljoen euro. Een totale waarde van 3,7 miljoen euro aan activa in aanbouw is afgewaardeerd naar nihil. Daarnaast is een deel van de bestaande activa overgeheveld naar projecten van andere afdelingen. Voor 0,6 miljoen euro aan activa is daarmee in gebruik genomen in 2024.

Daarnaast is voorgaand jaar project WAM/ADS-B (vervanging van de huidige TAR-toezichttorens op luchthaven Schiphol en Groningen Airport Eelde door het Wide Area Multilateration (WAM) and Automatic Dependent Surveillance Broadcast (ADS-B)-systeem) stopgezet en volledig afgewaardeerd als gevolg van vertraging door technische tegenvallers. LVNL is in 2024 met de leverancier overeengekomen dat een groot deel van de geleden schade is vergoed. Dit heeft geleid tot een eenmalige opbrengst buitengebruik gestelde activa in 2024.

Geactiveerde rente

In 2024 bedraagt de geactiveerde rente 868 duizend euro (2023: 928 duizend euro). Dit komt neer op een gemiddelde kapitaalkostenvoet van 2,66 procent (2023: 2,36 procent) voor generiek gefinancierde investeringen. Daarnaast heeft LVNL voor een aantal investeringen specifieke financiering aangetrokken. Voor de ontwikkeling van het primaire luchtverkeersleidingssysteem zijn specifieke leningen afgesloten. De geactiveerde rente voor deze investeringen wordt separaat berekend op basis van de rentepercentages van de bijbehorende leningen.

17.  Gebruiksrechten en leaseverplichtingen

De gebruiksrechten bestaan met name uit erfpachtcontracten voor de LVNL-kantoorgebouwen en het Polaris-trainingscentrum op Schiphol-Oost, de verkeerstorens op Schiphol en overige erfpachtovereenkomsten voor onder meer plaatsing van radar- en bakensystemen. Daarnaast bestaan de gebruiksrechten uit gewaardeerde huurcontracten voor bedrijfsruimtes op Schiphol, Rotterdam The Hague Airport, Groningen Airport Eelde, Maastricht Aachen Airport en Luchthaven Lelystad en overige huur- en leasecontracten. In 2024 zijn enkele nieuwe contracten afgesloten, waarvan een meerjarig contract met betrekking tot IT-infrastructuur de grootste is.

Het verschil tussen de gebruiksrechten en de leaseverplichting wordt veroorzaakt door afgekochte erfpachtrechten voor trainingscentrum Polaris (5,1 miljoen euro) en gewaardeerde investeringsbijdrages voor gehuurde bedrijfsruimtes op Luchthaven Lelystad (1,5 miljoen euro). Beide kennen geen leaseverplichting en worden over de looptijd van de erfpachtovereenkomst respectievelijk huurovereenkomst afgeschreven.

Onder de algemene kosten (zie toelichting 13) is een bedrag van 6,5 miljoen euro (2023: 5,6 miljoen euro) opgenomen aan kosten gebruikersrechten. Dit bedrag bestaat uit:

Het verloopoverzicht van de gebruiksrechten is als volgt:

Het verloopoverzicht van de leaseverplichting is als volgt:

De leaseverplichting bedraagt ultimo 2024 in totaal 41,6 miljoen euro. Het kortlopende deel van de verplichting bedraagt 6,1 miljoen euro.

De herwaardering van het gebruiksrecht en de leaseverplichting is het gevolg van aanpassingen op bestaande contracten. Tussen de herwaardering van het gebruiksrecht en de leaseverplichting zit een verschil van 0,3 miljoen euro (2023: 0,2 miljoen euro), wat veroorzaakt wordt door de herwaardering van een contract met betrekking tot de Right of Use conform IFRS-16.

18.  Vorderingen

Onder de post debiteuren is de positie opgenomen die LVNL heeft voor haar aandeel in de Nederlandse tarieven in de heffingszones en-route, terminal, NSAA en voor diensten aan derden. Het aandeel in de tarieven van EUROCONTROL en KNMI wordt afzonderlijk gepresenteerd, omdat LVNL een kassiersfunctie vervult en de risico’s op volume en kosten bij deze derde partijen liggen. Zie hiervoor toelichting 24 Handels- en overige schulden waar het nog af te dragen deel van de heffingen aan KNMI en NSA is opgenomen.

LVNL brengt 13,26 procent (2023: 9,97 procent) interest in rekening aan haar debiteuren en-route en terminal over de openstaande saldi die niet binnen de betalingstermijn van dertig dagen zijn voldaan. De debiteuren zijn op 31 december als volgt gespecificeerd:

De voorziening voor oninbare vorderingen bedraagt 2,9 miljoen euro (2023: 3,2 miljoen euro). De voorziening is gevormd op basis van een inschatting van het verwachte kredietrisico. In 2024 is voor een bedrag van 239 duizend euro (2023: 129 duizend euro) onttrokken aan voorzieningen.

De vordering EUROCONTROL bestaat uit de door EUROCONTROL te veel opgevraagde contributie ten opzichte van de werkelijke kosten van het jaar. Deze post wordt in het volgende contributiejaar verrekend met de contributie over het betreffende jaar. Deze verrekening vindt dus niet plaats via de tariefbepaling, maar is een daadwerkelijke verrekening met LVNL. De verrekening vanuit 2023 heeft plaatsgevonden in het vierde kwartaal van 2024.

De post nog te ontvangen subsidie is het verschil tussen de verantwoorde subsidies en de vooruitontvangen subsidiebedragen. CINEA heeft een voorfinanciering verstrekt van veertig procent van het toegekende subsidiebedrag. Deze voorfinanciering wordt steeds voor een periode van twee jaar afgegeven. Het resterende deel ontvangt LVNL bij de definitieve toekenning van de subsidie na afloop van de subsidieperiode. Voor een verdere toelichting zie ook paragraaf 22 Vooruitontvangen baten.

De overlopende activa zijn op 31 december als volgt gespecificeerd:

Er zijn geen bijzonderheden ten aanzien van de overlopende activa.

LVNL vervult in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de kassiersfunctie voor de financiering van het Nederlandse aandeel in de kosten van EUROCONTROL. EUROCONTROL is een intergouvernementele organisatie waarvoor de aangesloten lidstaten ieder kwartaal een contributie betalen als bijdrage in de jaarlijkse kosten. De kosten van EUROCONTROL zijn, net als de en-route kosten van LVNL, verwerkt in het en-route tarief. LVNL ontvangt dit EUROCONTROL aandeel in de en-route heffingen. Vanuit dit ontvangen EUROCONTROL aandeel in de en-route heffingen betaalt LVNL ieder kwartaal de contributie namens Nederland aan EUROCONTROL. Het beheer van deze EUROCONTROL ontvangsten en contributie betalingen is verwerkt in de kassiersfunctie EUROCONTROL op de balans van LVNL.

EUROCONTROL en MUAC, als onderdeel van EUROCONTROL, zijn gehouden aan hetzelfde Europese prestatiesturingsmechanisme als LVNL. Dat betekent dat het kosten- en volumerisico van toepassing is op specifieke organisatieonderdelen van EUROCONTROL. Dit leidt ertoe dat LVNL voor EUROCONTROL verrekeningseffecten die hieruit voortvloeien in de kassiersfunctie moet faciliteren. In de situatie waarin de Europese prestatiesturingsregeling niet toestaat dat er volledig wordt verrekend met de luchtruimgebruikers via de toekomstige tarieven, is het aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om voor LVNL te bepalen wat met deze positie moet worden gedaan.

Door de reisbeperkingen als gevolg van de COVID-19-pandemie is een aanzienlijke vordering ontstaan op de luchtvaartmaatschappijen. Deze vordering wordt sinds begin 2023 verrekend met de luchtvaartmaatschappijen gespreid over zeven jaar. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat staat garant voor de financiering van deze vordering. De garantstelling is verwerkt in de rekening courant faciliteit van 275 miljoen euro.

19.  Geldmiddelen en kasequivalenten

In 2024 is de liquide middelen positie van LVNL afgenomen. De rekening-courant limiet bij het ministerie van Financiën is 275 miljoen euro, gelijk aan de limiet in 2023. De rekening-courant schuld aan het ministerie van Financiën is gedurende het boekjaar toegenomen met 14,5 miljoen euro naar 241,3 miljoen euro (zie ook toelichting 28 op het kasstroomoverzicht).

Gedurende het jaar 2024 is het rentepercentage gedaald van 3,9 procent naar 2,9 procent per ultimo boekjaar. Het betreft een variabele rente. De rekening-courant is op basis van het langdurige karakter van deze positie verantwoord onder de langlopende verplichtingen. 

De geldmiddelen, tot het maximale bedrag van de kredietlimiet, staan ter vrije beschikking van LVNL. De nominale waarde van bovengenoemde bedragen is nagenoeg gelijk aan de reële waarde.

20.  Eigen vermogen

Het eigen vermogen bestaat uit een bestemmingsfonds en een egalisatiereserve. Het onderscheid vindt zijn oorsprong in de invoering van de Europese Prestatieregeling en de daaruit voortvloeiende aanpassingen in de heffingenverordening. Het bestemmingsfonds is bedoeld om financiële effecten van de risico’s voor LVNL te kunnen opvangen uit hoofde van de prestatieregeling. De egalisatiereserve omvat voor de luchtruimgebruikers van en-route en terminal het verrekenbare deel van de financiële effecten van de risico’s uit hoofde van de prestatieregeling[1]. Voor de NSAA heffingszone bevat de egalisatiereserve het met de gebruikers verrekenbare deel van de gerealiseerde over- en onderdekking. NSAA dienstverlening is geen onderdeel van de Europese prestatiesturingsregeling. De egalisatiereserve wordt via de tarieven met de luchtruimgebruikers verrekend.

In 2019 hebben het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en LVNL het onderzoek afgerond naar een set van normen en richtlijnen voor het bestemmingsfonds voor LVNL. Voor het bestemmingsfonds is een bandbreedte van 55 - 95 miljoen euro afgesproken voor de financiële consequenties die kunnen voortvloeien uit de verkeer- en kostenrisico’s uit de EU-prestatiesturingsregeling. De gevolgen van de COVID-19-pandemie voor het totale eigen vermogen van LVNL zijn fors en zijn in de egalisatiereserve verwerkt. De COVID-19 schuld van 233,4 miljoen euro wordt namelijk verspreid over een periode van zeven jaar met de luchtvaartmaatschappijen verrekend. In 2023 is gestart met het verrekenen, de laatste verrekening vindt plaats in 2029. Het resultaat van het boekjaar bedraagt voor resultaatbestemming 22,8 miljoen euro negatief. Het totale eigen vermogen bedraagt op balansdatum 196,5 miljoen euro negatief.

Bestemmingsfonds

De toevoeging van het resultaat 2023 aan het bestemmingsfonds bevat de componenten kostenrisico, volumerisico en andere toewijsbare componenten waarvoor LVNL het risico draagt. Voor 2023 is dit hoofdzakelijk de verwerking van de effecten van de inflatie. Een ander risico component wat niet met de gebruikers kan worden verrekend zijn de exploitatiekosten voor Lelystad omdat de luchthaven nog niet in gebruik is. Dit zorgt jaarlijks voor een tekort ter grootte van de exploitatiekosten voor Lelystad Airport in de terminal exploitatie.

Met het ministerie is overeengekomen het vrij besteedbare deel vanuit de verrekeningen EUROCONTROL toe te voegen aan het bestemmingsfonds terminal.

Egalisatiereserve

De op de balans verantwoorde egalisatiereserve weerspiegelt het nog met de gebruikers te verrekenen bedrag. De egalisatiereserve in onderstaande tabel toont de bestemming van het resultaat 2023. Per ultimo boekjaar 2024 bedraagt het saldo van de egalisatiereserve 271 miljoen euro negatief (2023: 259 miljoen euro negatief) en is het als volgt te specificeren naar gebruikers:
 

a.  Egalisatiereserve en-route en terminal

Het bedrag dat op basis van de risicodelingsafspraken in de prestatiesturingsregeling met de luchtruimgebruikers van en-route en terminal over het jaar 2023 mag worden verrekend, is verwerkt in de resultaatbestemming op basis van goedkeuring van de resultaatbestemmingsbrief door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De negatieve resultaten komen grotendeels ten laste van de en-route egalisatiereserve en worden verrekend in toekomstige jaren. De inflatiecorrectie is een groot eenmalig component in de onttrekking uit de egalisatiereserve voor het jaar 2023.

b.  Egalisatiereserve NSAA

De resultaten behaald op de helikopteractiviteiten worden conform de geldende internationale wet- en regelgeving voor de luchtvaartsector verrekend in de tarieven volgens de geldende verrekeningsmethodiek. Dit houdt in dat resultaten na twee jaar in de tariefverrekening met de eindgebruiker worden meegenomen (de zogenaamde “N+2”-methode).

Resultaat boekjaar

Het resultaat per ultimo boekjaar 2024 bedraagt 22,8 miljoen euro negatief waarbij resultaatbestemming plaatsvindt na goedkeuring van het voorstel resultaatbestemming. De bestemming van het resultaat over 2023 is verwerkt in het bestemmingsfonds en de egalisatiereserve.

21.  Leningen en overige financieringsverplichtingen

De leningen en overige financieringsverplichtingen zijn als volgt gespecificeerd:

Het verloop van de leningen is in 2024 als volgt:

De samenstelling van de leningen per 31 december is als volgt:

De geamortiseerde kostprijs is gelijk aan de boekwaarde, aangezien bij het aangaan van de leningen geen transactiekosten zijn betaald. Alle leningen hebben vaste rente-afspraken voor de hele looptijd. De rentepercentages zijn in bovenstaand overzicht opgenomen.

Op 31 december 2024 bedraagt het kortlopende deel van de leningen 24,9 miljoen euro (31 december 2023: 22,5 miljoen euro). Dit deel is opgenomen onder de kortlopende verplichtingen.

In het kader van bovenstaande leningsfaciliteiten is tot zekerheid bepaald dat LVNL geen van haar tegenwoordige of toekomstige registergoederen, vorderingen, activa of delen daarvan ten behoeve van anderen met een recht van hypotheek zal belasten, verpanden of anderszins met beperkende rechten bezwaren, zonder voorafgaande toestemming van de leningverstrekkers.

In 2024 zijn vier nieuwe leningen aangetrokken bij het ministerie van Financiën.

22.  Vooruitontvangen baten

De vooruitontvangen baten zijn op 31 december als volgt gespecificeerd:

Activa in aanbouw – vooruitontvangen

Onder de vooruitontvangen bedragen zijn ontvangsten opgenomen op investeringen door Nederlandse Olie en Gas Exploratie en Productie Associatie (NOGEPA) en vanuit het ministerie van Defensie.

De vooruitontvangen bedragen van NOGEPA hebben betrekking op het verbeteren van de veiligheid van burgerhelikopteroperaties in de NSAA. Met deze bedragen kon het exploitatierisico voor LVNL worden beperkt en kon een extreem sterke stijging van de tarieven worden voorkomen. Per 31 december 2024 bedraagt het niet vrijgevallen deel van deze subsidiebijdrage 0,6 miljoen euro (31 december 2023: 0,8 miljoen euro).

Voor de ontwikkeling van de civiel-militaire samenwerking ontvangt LVNL een bijdrage in de kosten vanuit het ministerie van Defensie. Dit geldt ook voor het ontwikkelde voice communicatiesysteem dat in 2024 in gebruik is genomen. Per 31 december 2024 bedraagt het niet vrijgevallen deel van deze subsidiebijdrage 6,3 miljoen euro (31 december 2023: 6,5 miljoen euro).

In 2019 is Polaris in gebruik genomen. Ieder jaar valt een deel van het vooruitontvangen bedrag met betrekking tot Polaris vrij ter dekking van de afschrijvingskosten. Per 31 december 2024 bedraagt het niet vrijgevallen deel van deze subsidiebijdrage 8,2 miljoen euro (31 december 2023: 8,8 miljoen euro).

Voor het verkeersleidingssysteem iCAS zal de vrijval plaatsvinden bij ingebruikname. Per 31 december 2024 bedraagt het niet vrijgevallen deel van deze subsidiebijdrage 12,3 miljoen euro (31 december 2023: 9,6 miljoen euro).

Subsidies – vooruitontvangen

LVNL heeft onder andere subsidies toegekend gekregen uit hoofde van Europese investeringspremieregelingen in vaste activa vanuit het infrastructuurfonds Connecting Europe Facility for Transport (CEF Transport). Deze subsidies worden beschikbaar gesteld door CINEA.

LVNL heeft hiervoor een (verwachte) bijdrage vanuit de subsidie verantwoord van 84,2 miljoen euro (2023: 83,0 miljoen euro). Hiervan heeft 26,9 miljoen euro (2023: 30,9 miljoen euro) betrekking op gemaakte kosten verantwoord onder de activa in aanbouw. Deze subsidie valt vrij als het actief operationeel in gebruik wordt genomen. De jaarlijkse vrijval wordt bepaald op basis van de levensduur van het actief. De subsidie vanuit CINEA is in 2024 voor het deel van de gemaakte exploitatiekosten op de projecten direct verantwoord in het resultaat onder de overige opbrengsten en bedraagt in totaal 5,2 miljoen euro (2023: 8,4 miljoen euro).

Daarnaast heeft LVNL voorfinanciering ontvangen vanuit CINEA.

23.  Verplichtingen inzake personeelsbeloningen

Het verloop in 2024 van de verplichtingen inzake personeelsbeloningen is als volgt gespecificeerd:

FLNA/IKV Rotterdam, Eelde en Beek

De FLNA-/IKV-verplichting voor Rotterdam, Eelde en Beek omvat de contante waarde van de opgebouwde FLNA-/IKV-rechten voor een deel van de LVNL-medewerkers op deze luchthavens. De verplichting is gevormd voor de FLNA-/IKV-rechten van luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens Rotterdam, Eelde en Beek, die reeds zijn afgefinancierd in het kader van de doorgevoerde herstructurering. Voor de FLNA-/IKV-rechten van de luchtverkeersleiders op Schiphol en de niet-afgefinancierde FLNA/IKV-rechten van luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens, heeft LVNL geen verplichting gevormd.

Aan de waardering van de verplichting ligt een actuariële berekening ten grondslag. Zie onderstaande tabel voor de actuariële veronderstellingen en overige uitgangspunten.

Voor de verwachte loonstijging en indexatie van de FLNA-/IKV-uitkering is aansluiting gezocht bij de door LVNL doorgevoerde loonontwikkeling in de opgestelde meerjarenbegroting.

De lasten met betrekking tot deze FLNA/IKV-uitkeringen in het boekjaar 2024 en de verwachting voor 2025 zijn opgenomen in onderstaande tabel:

Het actuarieel resultaat is per saldo een last die voornamelijk wordt veroorzaakt door de verwachte loonontwikkeling voor 2025 en verder (66 duizend euro). Het actuarieel verlies van 230 duizend euro wordt in afwijking van IAS 19 verantwoord in de exploitatierekening en niet als een directe vermogensmutatie in het eigen vermogen.

Naar verwachting wordt in 2025 een bedrag van 1,1 miljoen euro onttrokken aan de verplichting. In de periode 2026-2029 wordt naar verwachting het resterende bedrag van 1,4 miljoen euro onttrokken aan de verplichting FLNA/IKV Rotterdam, Eelde en Beek.

In de berekening is rekening gehouden met de fiscale eindheffing (52 procent) die moet worden afgedragen bij de uitbetaling van deze FLNA/IKV-rechten.

Gratificatie bij ambtsjubilea

De verplichting gratificatie bij ambtsjubilea is gebaseerd op de contante waarde van de toekomstige ambtsjubileumuitkeringen. Aan de bepaling van de hoogte van de verplichting ligt een actuariële berekening ten grondslag. Zie onderstaande tabel voor de actuariële veronderstellingen en inschattingen.

De personeelslast met betrekking tot de ambtsjubilea in 2024 en de verwachting voor 2025 is als volgt:

Het actuarieel resultaat over 2024 betreft per saldo een last als gevolg van een dotatie door hogere toekomstige uitkeringen, die gecompenseerd wordt door een vrijval als gevolg van een hogere gehanteerde disconteringsvoet. Het actuarieel resultaat wordt verantwoord in de exploitatierekening.

In de verplichting zijn de vergoedingsrechten opgenomen voor de ambtsjubilea bij een dienstverband van 12,5 jaar, 25 jaar, 40 jaar en 50 jaar.

Naar verwachting wordt in 2025 een bedrag van 1,6 miljoen euro ten laste van de verplichting gebracht. In de periode 2026-2029 wordt naar verwachting 4,9 miljoen euro (contante waarde van de toekomstige uitkeringen) van de totale verplichting uitgekeerd. Voor de periode langer dan vijf jaar bedraagt de verwachte uitkering 15,8 miljoen euro.

Overige personele verplichtingen

In de overige personele verplichtingen zijn voorzieningen opgenomen voor (langdurig) zieke medewerkers, wachtgeldregelingen, ontslagvergoedingen, aanvullende uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid en (aanvullende) uitkeringen bij werkloosheid. De disconteringsvoet ultimo 2024 is 2,8 procent (2023: 3,7 procent). Ook de resterende ontslagvergoedingen uit het programma ‘Inkomsten en Uitgaven in Balans 2009’ (IUB 2009) worden in de overige personele verplichtingen verantwoord. De disconteringsvoet ultimo 2024 is 2,7 procent (2023: 3,3 procent).

De dotatie aan de voorziening is het gevolg van nieuwe verplichtingen voor individuele medewerkers. Daarnaast zijn de dotaties aan en vrijvallen van de voorziening het gevolg van aanpassingen van diverse uitkeringen.

Naar verwachting wordt in 2025 een bedrag van 2,9 miljoen euro (contante waarde van de toekomstige uitkeringen) aan de voorziening onttrokken en aan begunstigden uitgekeerd. In de periode 2026 tot en met 2029 wordt naar verwachting een resterend bedrag van 0,6 miljoen euro uitgekeerd. In de exploitatierekening 2025 zal de rentelast 20 duizend euro bedragen (2023: 117 duizend euro).

Gevoeligheidsanalyse verplichtingen inzake personeelsbeloningen

In onderstaand overzicht is de gevoeligheid weergegeven van gebruikte parameters bij de personele verplichtingen. In de tabel zijn de eindwaardes van de voorzieningen opgenomen bij:

Indien de disconteringsvoet die is gehanteerd bij het contant maken van deze verplichtingen kleiner is dan 1 procent is in onderstaande tabel bij de bepaling van de waarde uitgegaan van een negatieve rente.

24.  Handels- en overige schulden

De handels- en overige schulden worden op 31 december als volgt gespecificeerd:

Belastingen en sociale verzekeringspremies

Personeelsgerelateerde schulden

Overige schulden

De handels- en overige schulden bestaan ultimo 2024 uit posten die voortkomen uit de reguliere bedrijfsvoering. Ten opzichte van 2023 zijn de schuldposities voor de diverse algemene kosten met ongeveer 0,1 miljoen euro gedaald.

25.  Financiële instrumenten

Met de uitvoering van haar wettelijke taak is LVNL blootgesteld aan een verscheidenheid aan financiële risico’s. De risico’s zijn in te delen naar kredietrisico, liquiditeitsrisico en marktrisico (waaronder het risico op rentewijzigingen en het wijzigen van valutakoersen).

Transacties in financiële instrumenten kunnen er in resulteren dat LVNL financiële risico’s overgedragen krijgt van of overdraagt aan een derde partij. De risicobeheersing van LVNL is erop gericht om de negatieve effecten van de geïdentificeerde risico’s op liquiditeit en op het resultaat, en daarmee op de tarieven voor luchtverkeersdienstverlening, te beperken. LVNL handelt niet in financiële instrumenten.

Kredietrisico

Kredietrisico ontstaat uit liquide middelen uitstaand bij banken en uit openstaande vorderingen op derden, waarbij de tegenpartij niet aan haar contractuele verplichten kan voldoen.

In onderstaand overzicht is de blootstelling aan het kredietrisico weergegeven. Verondersteld wordt dat de nominale waarde van de vorderingen na aftrek van de voorziening voor geschatte oninbaarheid de reële waarde benadert.
 

Op de uitstaande vorderingen loopt LVNL kredietrisico. Een groot deel betreft nog te ontvangen gelden vanuit verrekening van de kassiersfunctie. Voor een ander omvangrijk deel betreffen de vorderingen nog te ontvangen subsidies. Het kredietrisico op dergelijke vorderingen wordt als zeer gering geschat. Voor het resterende deel betreffen het reguliere debiteuren met betrekking tot verstrekte luchtverkeersdienstverlening. Uit de ouderdomsanalyse van de openstaande vorderingen valt af te leiden dat de debiteuren eerder betalen dan in 2023. 4,34 procent van de vorderingen (7,26 procent in 2023) heeft een vervaldatum ouder dan drie maanden. Ten behoeve van het risico op oninbaarheid is een voorziening oninbare debiteuren gevormd. Daarnaast is bij LVNL en CRCO EUROCONTROL een debiteurenbeleid van kracht.

Ouderdomsanalyse debiteuren 2024 en voorgaand jaar 2023:

Mutaties in de voorziening voor oninbaarheid zijn als volgt te specificeren:
 

Naast het risico op oninbaarheid van debiteuren loopt LVNL risico op het in gebreke blijven van partijen waarmee op basis van vooruitbetalingen afspraken zijn gemaakt over de levering van toekomstige diensten en/of nog te leveren producten. Deze post overlopende activa is verantwoord onder de vorderingen. LVNL dekt dit risico af door zorgvuldige leveranciersbeoordelingen en waar noodzakelijk zijn bankgaranties vereist bij vooruitbetalingen aan leveranciers.

LVNL is verplicht tot schatkistbankieren. Dit betekent dat LVNL alleen liquide middelen aanhoudt op een rekening-courant bij het ministerie van Financiën. LVNL beoordeelt het kredietrisico op het aanhouden van liquide middelen bij het ministerie van Financiën als zijnde gering. Het rentepercentage betrof per 31 december 2024 2,9 procent (31 december 2023: 3,9 procent). Als gevolg van de stijgende rente zou dit op termijn nog kunnen veranderen aangezien LVNL een variabele rente betaalt. Echter bij het opstellen van het jaarverslag 2024 wordt het kredietrisico voor LVNL als gering ingeschat.

Liquiditeitsrisico

Liquiditeitsrisico is het risico dat LVNL niet over voldoende middelen beschikt om aan de directe verplichtingen te voldoen. Bij het beoordelen van het liquiditeitsrisico maakt LVNL gebruik van kasstroomvooruitzichten. Om het liquiditeitsrisico te beheersen zorgt LVNL voor voldoende liquide middelen en kredietfaciliteiten.

Bij de beoordeling van het liquiditeitsrisico is uitgegaan van de contractuele kasstroom. De contractuele kasstroom is inclusief eventuele renteverplichtingen (bij leningen en leaseverplichtingen).

De niet-afgeleide financiële instrumenten in onderstaand overzicht zijn opgenomen tegen de reële waarde, behoudens de posten vooruitontvangen baten en handels- en overige schulden. Van deze laatste posten is de boekwaarde gepresenteerd. De boekwaarde van de vooruitontvangen baten en handels- en overige schulden benadert de reële waarde. Voor de bepaling van de reële waarde van de verplichtingen uit hoofde van leningen is de discounted cash flow methode gebruikt op basis van de rentepercentages die van toepassing zijn op schatkistbankieren.

Afgeleide financiële verplichtingen

Voor het risico < 1 jaar heeft LVNL in 2024 33,7 miljoen euro middelen ter beschikking bestaande uit een rekening-courant faciliteit bij het ministerie van Financiën (2023: 48,2 miljoen). De huidige maximaal beschikbare faciliteit bedraagt 275 miljoen euro en is gelijk aan eerdere jaren.

Naar verwachting nemen de verkeersvolumes in 2025 verder toe. Daarnaast wordt in 2025, net als in 2023, een deel van de COVID-19-verliezen verrekend met de luchtvaartmaatschappijen. Beide hebben naar verwachting een positief effect op de liquiditeitspositie van LVNL. Daarnaast hebben de verplichtingen van LVNL een overwegend langlopend karakter waardoor ze niet binnen een jaar opeisbaar zijn. LVNL heeft per ultimo 2024 ruimte op de rekening-courant met het ministerie van Financiën van 33,7 miljoen euro. Als gevolg van vorenstaande wordt het liquiditeitsrisico voor LVNL als beperkt ingeschat.

Marktrisico

Marktrisico betreft het risico op liquiditeit- en resultaatwijzigingen door veranderingen in de markt, zoals wijzigingen in rentetarieven en gewijzigde valutakoersen. Voor de beheersing van marktrisico’s zijn richtlijnen vastgesteld door LVNL.

Onderstaande posten zijn opgenomen tegen de nominale waarde. De nominale waarde benadert de reële waarde. Het effect van een rentetoename is weergegeven in onderstaande tabel. Dergelijke mogelijke effecten hebben impact maar leiden niet tot hogere risico’s ten aanzien van de bedrijfsvoering voor LVNL en/of de risk appetite op dit gebied.

26.  Niet in de balans opgenomen verplichtingen

De voorwaardelijke en investeringsverplichtingen bestaan onder meer uit:

De verplichting jegens de Staat der Nederlanden betreft het verschil tussen de taxatiewaarde en de boekwaarde van gebouwen en terreinen op het moment van verzelfstandiging van LVNL. Het bedrag is opeisbaar op het moment dat LVNL in liquidatie gaat, overgenomen wordt of fuseert.

Juridische procedures

In een procedure tussen LVNL en een groep operationele medewerkers over de inzet van flexuren heeft de kantonrechter in november 2024 vonnis gewezen. LVNL is daarin veroordeeld om het laatstelijk door haar aangeboden schikkingsvoorstel voor alle betrokken medewerkers uit te voeren.

LVNL is verder niet zodanig als partij in een juridische procedure verwikkeld waardoor de financiële positie aanmerkelijk zou kunnen worden beïnvloed.   

Verplichting FLNA/IKV

In 2017 is de Individueel Keuzeverlof-regeling (IKV-regeling) naast de FLNA-regeling ingevoerd. Tot 1 januari 2023 konden medewerkers aangeven of ze gebruik willen maken van de FLNA-regeling. Medewerkers kunnen vanaf 1 januari 2023 alleen nog deelnemen aan de IKV-regeling. De IKV-regeling biedt de medewerkers de mogelijkheid om eerder te stoppen of juist langer door te werken (opschorten). Deze keuze heeft invloed op de omvang van het op te bouwen uitkeringsrecht, dat in deze regeling het IKV-recht heet. De totale waarde van het opgebouwde IKV-recht kan in tijd en hoogte flexibel worden ingezet gedurende de IKV-periode. Door deze regeling krijgt de medewerker de mogelijkheid om zijn AOW-gat te overbruggen. De FLNA-regeling eindigt namelijk bij 65 jaar en de IKV-regeling heeft als uiterste einddatum de AOW-leeftijd.

De verplichting uit hoofde van de niet-afgefinancierde opgebouwde FLNA-/IKV-rechten bedraagt 516,2 miljoen euro per 31 december 2024 (2023: 491,5 miljoen euro). Er is geen verplichting verantwoord op de balans voor de overige FLNA- en IKV-rechten van de luchtverkeersleiders op Amsterdam Airport Schiphol en de nog niet-afgefinancierde FLNA- en IKV-rechten van luchtverkeersleiders op de regionale luchthavens Rotterdam, Eelde, Beek en Lelystad. Het betreft hier een uitzondering op de toepassing van IAS 19, zoals is opgenomen onder toelichting 2 Overeenstemmingsverklaring.

Indien nog actieve medewerkers al een keuze hebben gemaakt voor de FLNA- of IKV-regeling, wordt hun keuze als zodanig verwerkt in de verplichting. Voor medewerkers die nog geen keuze hebben gemaakt worden de uitgangspunten gehanteerd die in onderstaande tabel zijn weergegeven.

Zie onderstaande tabel voor de actuariële veronderstellingen en overige uitgangspunten.

De belangrijkste oorzaken van de stijging van de verplichting zijn de jaarlijkse opbouw van de verplichting (19,6 miljoen euro) en wijziging van de algemene loonstijging (20,1 miljoen euro).

In de berekening is rekening gehouden met de fiscale eindheffing (52 procent) die moet worden betaald bij de uitbetaling van de FLNA-/IKV-rechten.

De regeling wordt gefinancierd zodra de uitkeringen zich voordoen. De vergoeding die LVNL betaalt aan de FLNA-/IKV-gerechtigden die in het boekjaar gebruikmaken van de FLNA-/IKV-regeling (niet-actief personeel) is verantwoord onder de pensioenlasten (voor 2024 een bedrag van 21,6 miljoen euro). De verwachte onttrekking in 2025 bedraagt 25 miljoen euro.

In onderstaand overzicht is de gevoeligheid weergegeven van gebruikte parameters. In de tabel zijn de eindwaardes van de verplichting opgenomen bij:

Overige

Op 15 augustus 2016 heeft de rechtbank van Amsterdam uitspraak gedaan ten gunste van de voormalig CEO. Met deze uitspraak kan hij na zijn uitdiensttreding bij LVNL aanspraak maken op de FLNA- (vervangende) regeling tot en met de maximale bezoldiging vanuit deze regeling. Omdat betrokkene tijdens het verslagjaar elders een dienstbetrekking heeft met inkomsten die de maximale bezoldiging van genoemde vervangende regeling overstijgen, bestaat vanaf indiensttreding en gedurende dit dienstverband geen aanspraak op bezoldiging vanuit genoemde regeling en is de aanspraak als een voorwaardelijke verplichting geclassificeerd.

27.  Gebeurtenissen na balansdatum

Er zijn geen gebeurtenissen na balansdatum.

28.  Toelichting op het kasstroomoverzicht

Netto-kasstroom uit operationele activiteiten

In 2024 genereert LVNL een netto-kasstroom uit operationele activiteiten van 16,0 miljoen euro positief (2023: 16,7 miljoen euro positief). De ontvangsten zijn toegenomen door een hoger verkeersvolume in combinatie met een hoger tarief ten opzichte van 2023. De hogere betalingen aan personeel corresponderen met de nieuwe CAO die halverwege 2024 is geëffectueerd. Daarnaast hebben de luchtvaartmaatschappijen meer heffingen betaald, waardoor de ontvangsten van luchtvaartmaatschappijen voor derden zijn toegenomen in 2024. Per saldo is hierdoor sprake van een gestegen kasstroom vanuit de kassiersfunctie.

Netto-kasstroom uit investeringsactiviteiten

De kasuitstroom investeringen is hoger ten opzichte van vorig jaar, namelijk 50,2 miljoen euro (2023: 42,7 miljoen euro). In 2024 is de kasstroom uit investeringsactiviteiten in belangrijke mate bepaald door bestedingen aan de ontwikkeling van het luchtverkeersleidingssysteem iCAS en overige verkeersleidingssytemen. Voor een toelichting op de lopende projecten zie de toelichting in paragraaf 15 Immateriële vaste activa en paragraaf 16 Materiële vaste activa.

Netto-kasstroom uit financieringsactiviteiten

In 2024 heeft LVNL vier nieuwe leningen opgenomen met een totale waarde van 51,0 miljoen euro. De leningen hebben diverse investeringen als grondslag, zoals gebouwaanpassing, investeringen in ondersteunende ATM-systemen, aanschaf meetinstrumenten, enzovoorts. De kasstroom uit financieringsactiviteiten is per saldo lager dan in 2023.

29.  Specificatie naar heffingszone

LVNL verleent haar diensten in de volgende heffingszones:

a) En-route  De en-route dienstverlening omvat de algemene dienstverlening, inclusief naderingsverkeersleiding van de luchthaven.

b) Terminal  De terminal dienstverlening omvat de torendienstverlening op de luchthavens Amsterdam Airport Schiphol, Rotterdam The Hague Airport, Groningen Airport Eelde en Maastricht Aachen Airport.

c) NSAA  De NSAA-dienstverlening betreft met name het helikopterverkeer in het gebied North Sea Area Amsterdam.

Volgens de EU-verordening EU 2024/2803 moet LVNL een transparante verantwoording opstellen. Er moet onderscheid worden gemaakt tussen de kosten voor het verlenen van luchtverkeersdiensten en de diensten die een provider levert, anders dan het verlenen van luchtverkeersdiensten. De kosten van luchtverkeersdiensten bestaan uit alle kosten die worden gemaakt om de gebruiker in het luchtruim te voorzien van luchtvaartnavigatie.

Overige diensten zijn activiteiten die LVNL verricht buiten haar wettelijke taak. Het gaat hier om werkzaamheden die LVNL verricht voor bijvoorbeeld de civiel-militaire samenwerking en de verhuur van ruimte die niet wordt gebruikt. In overleg met en met instemming van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is besloten om deze diensten vanaf 2016 afzonderlijk te presenteren als Overige diensten in zowel de begroting als de jaarrekening.

De opbrengsten laten een aanzienlijke groei zien ten opzichte van het voorgaande jaar. Tegelijkertijd zijn ook de kosten gestegen. Met name de hogere personeelskosten hebben bijgedragen aan deze stijging, aangezien extra capaciteit is ingezet om ons primaire proces te versterken. Dit heeft geleid tot een negatief resultaat over 2024.

Het negatieve resultaat is voornamelijk ontstaan bij En-route. Dit is het gevolg van een relatief lagere verkeersgroei in dit segment, terwijl het verkeer bij Terminal sterker is toegenomen. Deze verschuiving in verkeersstromen boven Europa is grotendeels het gevolg van de oorlog in Oekraïne. Een uitzondering op het negatieve resultaat vormt NSAA. Hier heeft een sterke stijging van het verkeer geleid tot hogere opbrengsten, terwijl de kosten juist lager uitvielen door de afronding van project gerelateerde werkzaamheden.

30.  Gerelateerde partijen

De Staat der Nederlanden en de minister van Infrastructuur en Waterstaat

De Staat der Nederlanden is verantwoordelijk voor de wetgeving voor het verlenen van luchtverkeersdiensten. Uit artikel 5.14, lid 1, van de Wet luchtvaart blijkt dat binnen het vluchtinformatiegebied Amsterdam luchtverkeersdiensten kunnen worden verleend door: a) LVNL en b) de minister van Defensie. Uit artikel 5.14, lid 2, van de Wet luchtvaart blijkt dat de minister van Infrastructuur en Waterstaat en de minister van Defensie samen bepalen welke instanties luchtverkeersdiensten mogen verlenen.

Door de minister van Infrastructuur en Waterstaat wordt jaarlijks bepaald welk deel LVNL ontvangt vanuit de verrekeningen Eurocontrol en hoe LVNL deze moet bestemmen.

Voor 2024 leidt dit tot de volgende verrekening:

De kosten, die niet verrekend worden in de tarieven van LVNL, worden gecompenseerd vanuit de verrekening Eurocontrol. Per 2024 bestaan deze kosten uit een bijdrage aan het solidariteitsfonds Oekraïne en Moldavië als gevolg van de oorlog, een bijdrage voor de kostenpost voor de luchtverkeersleiding op Bonaire, een vergoeding voor het VFR-verkeer en een vergoeding voor de vrijgestelde vluchten. Het resterende deel wordt in overleg met het Ministerie toegevoegd aan het bestemmingsfonds terminal.

Ontvangen bijdragen ministerie van Infrastructuur en Waterstaat

LVNL heeft voor een aantal specifieke thema’s een bijdrage ontvangen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Besteding dient plaats te vinden aan het specifieke doel. Het betreft de volgende thema’s:

Joint ventures

LVNL heeft belangen in een tweetal joint ventures waarin LVNL gezamenlijke zeggenschap uitoefent in bedrijfsvoering en financieel beleid.

Stichting KDC (Knowledge and Development Centre Mainport Schiphol). Deze stichting heeft als doel het ontwikkelen en integreren van kennis om te komen tot oplossingen die het mogelijk maken de positie van de luchtvaart in Nederland in het algemeen en de Mainportpositie van Amsterdam Airport Schiphol in Europa in het bijzonder, zeker te stellen en uit te bouwen. In deze stichting nemen naast LVNL ook Schiphol Nederland B.V. en de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij deel.

Stichting BAS (Bewoners Aanspreekpunt Schiphol). Deze stichting is opgericht door LVNL en Schiphol Nederland B.V. met als doel de registratie, behandeling, analyse en rapportage van klachten over luchtvaartactiviteiten die op en in de omgeving van Amsterdam Airport Schiphol plaatsvinden, het geven van informatie daarover en al hetgeen met het bovenstaande verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn.
 
 In 2024 heeft Stichting BAS activiteiten uitgevoerd om de informatievoorziening (zie bijdrage Verbeteren informatiehuishouding) te versterken. De bijdrage die voor deze doelstelling was ontvangen, is nog onderhanden.

Deze joint ventures worden gewaardeerd volgens de equity methode. Voor 2024 en 2023 is de waarde van deze joint ventures gelijkgesteld aan 0 euro.

Voor beide stichtingen heeft LVNL geen oprichtingskapitaal gestort. De kosten van de door deze stichtingen verrichte diensten zijn opgenomen onder de algemene kosten in de exploitatierekening.

In 2024 bedragen de kosten voor Stichting KDC 60 duizend euro (2023: 53 duizend euro) en voor Stichting BAS 378 duizend euro (2023: 270 duizend euro).

Topfunctionarissen

Voor informatie over transacties met de bestuursleden en de leden van de raad van toezicht verwijzen wij naar toelichting 31. Er zijn met het bestuur en de raad van toezicht als gerelateerde partijen in 2024 geen andere transacties geweest dan salarissen en de verstrekte vergoedingen genoemd in de toelichting.

31.  Rapportage WNT

Algemeen

Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) in werking getreden. LVNL valt hierbij onder regime 1, waar het algemene bezoldigingsmaximum van toepassing is. In 2024 is de geldende norm hiervoor 233 duizend euro (2023: 223 duizend euro).

Topfunctionarissen: bestuur

Het bestuur is belast met de dagelijkse leiding van LVNL en vertegenwoordigt LVNL in en buiten rechte. De bestuursleden zijn voor een periode van vijf jaren benoemd door de minister van Infrastructuur en Waterstaat op voordracht van de raad van toezicht. Nieuwe bestuurders zullen voor een periode van vier jaar benoemd worden. Herbenoeming kan vervolgens voor een periode van maximaal vier jaar plaatsvinden. Het bestuur van LVNL volgt de principes van collegiaal bestuur. Het bestuur geeft leiding aan de organisatie en de daarbinnen onderkende bedrijfsprocessen. Het bestuur hanteert het Reglement inrichting en bedrijfsvoering LVNL (Bestuursreglement).

Michiel van Dorst had in 2024 een hogere bezoldiging dan de geldende norm van 233 duizend euro. De bezoldiging van Michiel van Dorst is conform een gezamenlijk besluit van de minister van Infrastructuur en Waterstaat en de minister van Binnenlandse Zaken, met instemming van de ministerraad en bedraagt 254 duizend euro.

De pensioenpremies betreffen het werkgeversdeel van de pensioenkosten. De bezoldiging van de individuele bestuurders wordt door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vastgesteld. De bestuursleden hebben een fulltime dienstverband van 38 uur en zijn gedurende het gehele jaar (1 januari 2024 tot en met 31 december 2024 respectievelijk) actief geweest als bestuurders.

Onderstaande tabel toont de bestuurdersbeloningen in 2024 en 2023.

Overzicht niet-topfunctionarissen

De rapportagegrens voor de niet-topfunctionarissen bedraagt 233 duizend euro bij een fulltime dienstverband (38 uur). Er is een aantal medewerkers met een parttime dienstverband. De voor hen toepasselijke rapportagegrens is als volgt:

Toelichting bij onderstaande tabel

Nummer 1 t/m 137
De beloning van LVNL-verkeersleiders is in lijn met de beloning van luchtverkeersleiders in andere Europese landen. Het management van verkeersleiders (director, unit managers, supervisors) is afkomstig uit de groep verkeersleiders en ontvangt een beloning passend binnen het loongebouw van LVNL. Verkeersleiders en het management van verkeersleiders ontvangen als onderdeel van de beloning een toeslag voor onregelmatige diensten (TOD).

Nummer 138 t/m 173
Deze verkeersleiders maken gebruik van de regeling FLNA/IKV, passend binnen de rechtspositie en het loongebouw van LVNL. Binnen de kaders van de vigerende rechtspositie en arbeidsvoorwaarden kunnen functionarissen een vergoeding ontvangen additioneel aan de FLNA-/IKV-vergoeding wanneer zij nog actieve werkzaamheden blijven verrichten door na te dienen als verkeersleider, manager of verkeersleidingexpert. De gerapporteerde bedragen betreffen de som van de FLNA/IKV-vergoeding en de additioneel verworven vergoeding.

Nummer 174 t/m 176
Deze medewerkers ontvangen een bezoldiging die hoger ligt dan het bezoldigingsmaximum voor topfunctionarissen zoals bedoeld in de Wet normering topinkomens.
Deze bezoldiging wordt passend geacht bij de functie die zij uitoefenen bij LVNL.